Les 15

Trappen van vergelijking

              trappen van vergelijking

Hoe vertaal je: lang - langer - langst, of mooi - mooier - mooist?

Deze vormen noemen we de trappen van vergelijking. Men onderscheidt:

de stellende trap (lang, mooi)
de vergrotende trap (langer, mooier) en
de overtreffende trap (langste, mooiste)

De vertaling van deze vormen is vrij gemakkelijk.

mooi bela mooier pli bela het mooist la plej bela (letterlijk: het meest mooi)
groot granda groter pli granda het grootst la plej granda

In het Nederlands zijn deze vormen niet altijd zo regelmatig als bij mooi - mooier - mooist of bij dik - dikker - dikst.
Kijk maar eens naar: goed - beter - best of dikwijls/vaak - vaker - vaakst.


In het Esperanto vertalen we deze vormen steeds en zonder uitzondering met behulp van pli en plej.
  Mijn vader is de sterkste man. Mia patro estas la plej forta viro.
  Het rode potlood is het langst. La ruĝa krajono estas la plej longa.
  In die winkel kun je betere boeken kopen. En tiu butiko oni povas aĉeti pli bonajn librojn.
  Karel is groot. Karlo estas granda.
  Piet is groter, maar Jan is de grootste. Petro estas pli granda, sed Johano estas la plej granda.
  Zij is de beste leerling van de klas. Ŝi estas la plej bona lernanto el la klaso.
  Van die boeken is het groene het dikste. El tiuj libroj la verda estas la plej dika.
Let op!
De vertaling van het woordje van in deze zinnen is el. Ook in het Nederlands hebben wij een uitdrukking met uit, nl. 'één uit velen.
Het woordje de zou ook minder juist zijn, want dit drukt min of meer uit: eigendom van, bezit van (het boek van Jan, de tuin van de buurman).
Nog enkele voorbeelden:
  zij zingt mooi ŝi kantas bele
  zij zingt mooier ŝi kantas pli bele
  zij zingt het mooist ŝi kantas plej bele

Het zijn een paar voorbeelden met bijwoorden. Bij de overtreffende trap (het mooist) wordt het lidwoord het dan niet vertaald.
Onthoud dus: heeft plej betrekking op een bijwoord, dan nooit het woordje la ervoor!

De reden is dat la altijd bij een zelfstandig naamwoord hoort, ook al wordt het niet altijd expliciet genoemd. In een zin als

  li estas la plej inteligenta - hij is de intelligentste

kunnen we een zelfstandig naamwoord erbij denken, bijv.

  li estas la plej inteligenta lernanto - hij is de intelligentste leerling.

Maar bij   li kantas plej bele kan dit niet.

Een bijwoord heeft immers geen betrekking op een zelfstandig naamwoord, maar op een werkwoord, in dit geval kantas.
Je leerde meer en meest vertalen. Maar hoe vertaal je nu minder en minst? Wel, heel eenvoudig, door mal- te gebruiken.
  Karel is minder lang dan Piet. Karlo estas malpli longa ol Petro.
  Hij schrijft minder mooi dan zij. Li skribas malpli bele ol ŝi (het woordje dan vertalen door ol).

Verder hebben we nog zinnen als:

Jan is (net) zo groot als Piet, of
Jan is even groot als Piet.

Zie hier de vertaling van deze uitdrukkingen:

tiel ... kiel of
same ... kiel

  Johano estas tiel granda kiel Petro.

  Johano estas same granda kiel Petro.

Als afsluiting van de trappen van vergelijking behandelen we nog iets, waarin we in het Nederlands wel wat onlogisch zijn en daardoor afwijken van het Esperanto. Als we zeggen:

Jan heeft twee potloden, het blauwe is het langste

dan gebruiken we in het Nederlands de overtreffende trap (langste). Maar dat is niet logisch. Immers, we gaan hier maar twee potloden vergelijken.
De vergrotende trap is voor deze vergelijking al voldoende: het ene is langer dan het andere. In het Nederlands slaan we een trap over, maar in het Esperanto niet.

Onthoud:
Wanneer we van twee mensen, dieren of dingen iets vergelijken, dan gebruiken we in het Esperanto altijd de vorm met pli.

  Johan heeft twee potloden, het blauwe is het langste. Johano havas du krajonojn, la blua estas la pli longa.
  De dikste van die twee meisjes is mijn zuster. La pli dika el tiuj du knabinoj estas mia fratino.
Zou je in de laatste zin het woordje du weglaten, kun je uit la pli dika toch afleiden dat het om twee meisjes gaat.

Vertalen
  A  
1. La elefanto estas pli forta besto ol la hundo.
2. Mi ne estas tiel forta kiel vi.
3. En nia ĝardeno staras du arboj: la pli granda apartenas al mia frato.
4. Kiu loĝas en tiu kastelo?
5. En tiu kastelo loĝas la plej riĉa viro el nia vilaĝo.
6. Mia patrino estas malpli granda ol mia patro.
7. Vi skribas same malbele kiel mi.
8. La plej malgrandan libron mi aĉetis.
9. Sed ĝi estis la plej bona el ĉiuj libroj.
10. Sinjoro, mi ne povas kredi, ke mia frato estas la plej maldiligenta knabo el via klaso.
11. Mi opinias, ke li estas same diligenta kiel la aliaj geknaboj.
     
  B  
  1. Is de hond sterker dan de kat?
  2. Ja, maar de kat is niet zo groot als de hond.
  3. Dat huis is het hoogste van alle huizen.
  4. In welk land staat het grootste huis?
  5. Waar woont u? Ik woon in de mooiste stad van ons land.
  6. In de zomer zijn de dagen langer dan in de winter, maar de nachten zijn korter.
  7. Vandaag is mijn moeder minder ziek dan gisteren.
  8. Mijn zuster zingt mooier dan ik.
  9. Het lelijkst zingt mijn broer.

E-mail de gemaakte vertalingen en eventuele vragen en suggesties naarpingveno.

Ga naar de volgende les via hejmo of door het aanklikken van les 16.